Bij Onderzoekend leren kunnen leerlingen gebruik maken van het Vragenmachientje om de onderzoeksvraag te controleren.
Onderzoekend leren begint met een interessante vraag die je ook echt kunt onderzoeken. Het bedenken van een goede onderzoeksvraag is voor leerlingen soms lastig. Zij bedenken bijvoorbeeld onderzoeksvragen waar zij eigenlijk het antwoord al op weten of die niet onderzoekbaar zijn. Het vragenmachientje helpt leerlingen bij het bedenken van een goede onderzoeksvraag.
Het vragenmachientje van het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU) controleert of een zelfbedachte vraag van leerlingen een goede onderzoeksvraag is. De vraag wordt getoetst op verschillende criteria. De vraag komt niet door het machientje zodra hij niet voldoet aan één van de criteria. In dat geval passen de leerlingen de vraag aan en wordt de onderzoeksvraag opnieuw getoetst met het machientje.
Het doel van het vragenmachientje is om in gesprek te gaan met leerlingen over wat ze precies willen weten en hoe ze dat aan willen pakken. Hierdoor leren leerlingen hoe ze een onderzoeksvraag moeten opstellen en waar het aan moet voldoen. Het is belangrijk om te benadrukken dat alle vragen goede vragen zijn, maar dat niet iedere vraag onderzoekbaar is.
In de Leidraad onderzoekend leren (Van Baren-Nawrocka & Dekker, 2019) van WKRU lees je meer over hoe je het vragenmachientje inzet in de les.
Criteria van een goede onderzoeksvraag
Een goede onderzoeksvraag voldoet aan enkele belangrijke eigenschappen. De vraag:
- past bij het thema
- is meetbaar en geen opzoekvraag
- is leerzaam. De leerlingen weten nog niet het antwoord op de vraag
- is specifiek
- bestaat uit maar één vraag
- is onderzoekbaar in de klas
Alle bovenstaande criteria komen in het vragenmachientje in de vorm van vragen terug. Onderzoeksvragen die aan alle criteria voldoen zijn bijvoorbeeld:
- Hoe hoog wordt de hoogste zonnebloem van de klas?
- Wat doen leerlingen in onze klas het liefst in hun vrije tijd?
- Wat gebeurt er met de hoeveelheid bacteriën op je handen wanneer je je handen wast?
Hoe ga je in de klas aan de slag met het vragenmachientje?
Als je samen met leerlingen een onderzoeksvraag formuleert, kun je de volgende stappen aanhouden:
1. Herkennen van onderzoeksvragen
Als de leerlingen nog geen ervaring hebben met onderzoeksvragen, is het belangrijk om eerst klassikaal aandacht te schenken aan het herkennen van onderzoekbare vragen. Dit doe je door te oefenen met voorbeeldvragen die je samen door het vragenmachientje laat gaan. Op de website wetenschapdeklasin.nl vind je een werkblad met voorbeeldvragen waarmee je het herkennen van onderzoeksvragen kunt oefenen.
2. Vragen bedenken
Vervolgens ga je aan de slag met het bedenken van vragen. Het hoeven in deze fase nog geen onderzoekbare vragen te zijn. Een goede manier om interessante vragen boven water te krijgen is om een vragenbrainstorm te organiseren. Tijdens deze werkvorm noemen de leerlingen om de beurt binnen hun groepje een vraag over het thema die als eerste in hen opkomt.
3. Beoordelen of de vragen onderzoekbaar zijn
De volgende stap is om te achterhalen of de vragen onderzoekbaar zijn. Waarschijnlijk zijn veel vragen die tijdens de vorige stap zijn genoemd nog niet helemaal geschikt. De vragen zijn bijvoorbeeld eenvoudig op te zoeken of te abstract. In deze fase zet je het vragenmachientje in. Wanneer leerlingen nog weinig ervaring hebben met onderzoekend leren, haal je de vragen klassikaal stap voor stap door het machientje.
4. Verbeteren of verfijnen van de vragen
De uitdaging is om vragen die nog niet onderzoekbaar zijn om te buigen naar vragen die wel goed te onderzoeken zijn. Hierbij is het belangrijk dat je goed doorvraagt. Soms is slechts een kleine aanpassing nodig; soms moet de vraag opnieuw worden geformuleerd. Zorg ervoor dat de nieuwsgierigheid van de leerlingen het uitgangspunt blijft van de vraag. Het gesprek is pas afgerond als er een vraag geformuleerd is die onderzoekbaar én interessant is.
Als leerlingen enige ervaring hebben met het formuleren van onderzoeksvragen, kun je ze in groepjes met het vragenmachientje laten werken. Met behulp van het werkblad Eigen onderzoeksvraag laten leerlingen hun eigen vraag door een ander groepje checken. Na de controle van het andere groepje verbeteren ze hun vraag nog verder.
Klassikaal of in groepjes aan de slag met het vragenmachientje?
Een goede onderzoeksvraag formuleren kan zowel klassikaal als in groepjes. De klassikale aanpak werkt het beste als leerlingen nog weinig ervaring hebben met onderzoekend leren. Als leerlingen al vaker een onderzoeksvraag hebben geformuleerd, kun je ook kiezen voor het werken in groepjes. Hierbij zijn de volgende zaken belangrijk:
- Wissel de samenstelling van de groepjes regelmatig af en denk goed na over welke kinderen je bij elkaar plaatst.
- Voor een actieve bijdrage kan het beste worden gewerkt in groepjes van twee tot vier leerlingen.
- Als elke leerling in het groepje een eigen taak en verantwoordelijkheid heeft, verhoogt dat de betrokkenheid en duidelijkheid over wie wat doet. Je kunt met specifieke rollen werken, zoals voorzitter en notulist. Met een rollenspel oefenen leerlingen met het handelen vanuit een specifieke rol.
Competenties van de leraar
Het werken met onderzoekend leren is een uitdagende werkvorm die vraagt om bepaalde competenties van de leraar. Interactie tussen leraar en leerling is erg belangrijk en stimuleert kennis en vaardigheden. De leraar nodigt leerlingen uit tot kritisch denken door middel van het stellen van vragen. Enkele tips bij het stellen van vragen zijn (Van der Veen, van Kruistum & van Oers):
- Geef leerlingen genoeg tijd om na te denken voordat ze antwoord geven
- Herhaal wat de leerling heeft gezegd op een andere manier
- Daag leerlingen uit om (tegen)argumenten te geven
- Laat leerlingen het idee van een andere leerling verwoorden
De kwaliteitskaart van School aan zet biedt meer praktische handvatten voor het stellen van goede begeleidingsvragen. Ook vind je in het artikel Hoe stel stel je een onderzoeksvraag? bruikbare informatie en adviezen.
Meer hulpmiddelen voor het opzetten van een onderzoek
Het Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit (WKRU) biedt naast het vragenmachientje ook nog andere hulpmiddelen waarmee je diepgang geeft aan het opzetten van een onderzoek.
- Bij het formuleren van een onderzoeksvraag hebben leerlingen soms de neiging om steeds op dezelfde soort vragen uit te komen. Geef de leerlingen met het document Lijst met soorten vragen inzicht in een aantal verschillende soorten vragen (deels gebaseerd op De Vaan & Marell, 2012). Met behulp van de lijst kunnen de leerlingen hun vraag ombuigen naar een andere soort vraag.
- Het boekje 7 x nieuwsgierig biedt een reeks korte activiteiten die de nieuwsgierigheid van leerlingen stimuleert.
- Het opstellen van een onderzoeksplan geeft structuur aan het doen van onderzoek. Met dit werkblad maken leerlingen een onderzoeksplan
Ga voor nog meer hulpmiddelen naar de website van Wetenschap de klas in van het WKRU. Ook bieden ze video-modules die leraren helpen bij onderzoekend leren in de klas.